Meer dan een fysieke kwestie is vrijheid een mentale aangelegenheid. Het is makkelijker je van je ketenen te bevrijden dan van bepaalde denkpatronen, of van de paradigma’s waarin deze gedijen. We leven op zekerheden, meer dan op metafysische speculaties, hoewel onze hersenen hiervoor juist steeds rekening moeten houden met de onzekerheden in onze omgeving. Uit het permanent ongekende moeten we patronen en systemen zien te distilleren. Het is onze manier van overleven.
Het is een weg die slechts weinigen in omgekeerde richting bewandelen: om van vastliggende zekerheden de wereld van het ongekende te betreden, waar geen herkenningspunten zijn noch causale verbanden te bespeuren vallen. Hoe zou zo’n omgeving eruitzien?
Er bestaan technieken om je van vastgeroeste denkpatronen los te koppelen. Vrije associaties of lateraal denken helpt het creatieve proces op gang, en worden door creatieveling en wetenschapper uitbundig gehanteerd. Maar deze hebben als doel om in de ons gekende, concrete wereld van betekenis te zijn. Om er iets concreet mee te doen.
Wat als je je van dit laatste loskoppelt? Als je je dingen voorstelt zonder in de waan te vertoeven dat ze ooit werkelijkheid kunnen worden, dat je associaties maakt vanuit bestaande dingen zonder het resultaat van de associaties te willen herleiden tot dezelfde werkelijkheid? Dit gaat veel verder dan louter verbeelding, en slechts weinigen zijn hiertoe in staat: het is de ruimte van mentale vrijheid.
Een nieuwe wereld scheppen. Het is vermoedelijk de betrachting van elke kunstenaar, maar zeker van Ilke Cop. Ze biedt herkenningspunten, uiteraard. Een nieuwe wereld schep je niet zomaar uit het niets. Ze grijpt, zoals Sofie Crabé ons erop wijst, onder meer terug naar gekende mythes als de martelaar Sint-Sebastiaan of de mythe van Pygmalion. Het zijn echter slechts richtingaanwijzers naar de ongekende wereld waarin rollen worden omgedraaid, zo ze niet alle betekenis verliezen. Er zijn nog herkenningspunten. Het landschap oogt nog vertrouwd, de planten benoembaar. Taboes en emoties tieren er nog welig. Maar deze elementen dienen minder als leidraad dan als hulpmiddel om je los te rukken uit bestaande patronen. Om de deur naar een andere perceptie te openen, om Huxley te parafraseren.
Niet toevallig is de paddenstoel de protagonist in de nieuwe wereld. De shrooms waar veelvuldig naar verwezen wordt bieden een manier om zich van de mentale ketenen te bevrijden, maar meer nog wijst het op het leven zelf: de fungi, die in een verbazend en ondoorgrondelijk netwerk de hele wereld omspannen, bieden de slagader voor het leven op aarde. Het vormt voor sommigen zelf het oudste levende ‘internet’ -er bestaat zelfs een term voor: het Wood Wide Web-, voor anderen als een aparte soort hersenen met een eigen intelligentie en bewustzijn -het zijn serieuze wetenschappers die dit stellen, je hoeft hier niet eens psychonaut voor te zijn of aan chronische hallucinaties te lijden.
Het is gevaarlijk gebied dat je betreedt. Niet zozeer om de concrete gevaren van het ongekende terrein, als wel om het feit dat elke vorm van waarheid alle grond verliest. Je begeeft je in een onrustbarende omgeving waar wat je je inbeeldt de enige vorm van waarheid is. Dit komt met een weerhaak: vanuit dit standpunt bekeken is de ons gekende wereld ook ontsproten uit verbeelding, uit een vorm van collectieve hallucinatie, en is onze waarheid slechts het resultaat van langzaam opgebouwde conventies. In de wereld van Ilke Cop is de mens losgerukt van zulke waarheden. Hoe gevaarlijk ook, het is misschien de opperste, en enige vorm van vrijheid…
Leave a Reply