In zijn korte maar boeiende studie ‘Een kleine geschiedenis van de waarheid’ wijst de Britse filosoof Julian Baggini er fijntjes op dat sommige waarheden pas ontstaan wanneer ze worden uitgesproken. Het is voor alle duidelijkheid geen speciale gave van uitzonderlijke mensen, noch is het iedereen gegeven om zijn eigen waarheden te gaan verkondigen om ze dan tot waarheden om te vormen, maar een van de eigenschappen van waarheden -er zijn er in talrijke vormen- lijkt te zijn dat ze geschapen kunnen worden.
Jammer dat Baggini geen kunsthistoricus is, hij zou zijn analyse vast verder kunnen trekken tot het creatieve proces tout court. In zekere zin doen kunstenaars niets anders dan een -hun- waarheid scheppen. Of deze waarheden als algemeen geldend kunnen worden gezien, is in menig opzicht irrelevant, gezien een waarheid kan geschapen worden, en hoogstpersoonlijk kan zijn.
Dat op een expo over waarheid in een wetenschappelijk museum een aantal kunstwerken werden opgenomen, mag in het licht hiervan niet verrassen. ‘De wonderkamer van de waarheid’ in het GUM stelt niet enkel wetenschap in vraag als manier om de waarheid te achterhalen, maar stelt op talrijke manieren de notie waarheid zelf in vraag. We laten ons permanent misleiden, om uiteenlopende goede redenen. Uit een van de testen op de expo bleek bijvoorbeeld dat ik enorm bevooroordeeld ben in het boordelen van de juistheid van nieuwsberichten. Een kleine schok voor iemand die van zichzelf meent neutraal en redelijk te zijn. Niet dus.
Is kunst een vorm van misleiding, of een manier om een specifieke vorm van waarheid te achterhalen? Of biedt het een eigen (vorm van) waarheid?
De drie zienswijzen komen misschien het best tot uiting in het pronkstuk van de expo: het dubbelzinnige SKIN MUTATION / _EMORSYON van Nick Ervinck in de serres van het museum. Als menselijke creatie is het een artificiële toevoeging aan de overweldigende organische omgeving, en vreemd genoeg domineert het op deze locatie onze gewaarwording -vreemd, gezien het proces van natuurlijke selectie ons toch had moeten wapenen om eerst en vooral oog te hebben voor de veel gevaarlijkere natuurlijke elementen. Is het dan gezichtsbedrog? Het biedt alleszins voer voor reflectie over onze vreemde verhouding tot technologie. “Het water als spiegel dient voor de reflectie op waarheid en waar de dialoog tussen Gaia en Techno tot leven komt,” schrijft Nick. Met dit werk duidt hij ons op onze relatie tot de omgeving, waaruit uiteindelijk ons besef van waarheid -en onze drang ernaar- voortkomt.
Op de expo werden ook andere hedendaagse kunstenaars opgenomen. Zo bieden Gideon Kiefer of Charlie De Voet diepe reflecties op ons besef van tijd en de rol die het geheugen speelt op ons gevoel van realiteit, dat niet anders lijkt te zijn dan een tijdelijk en veranderlijk besef van onze omgeving. De grensvervaging werkt in twee richtingen: sommige wetenschappelijke objecten zijn heuse kunstwerkjes. Wetenschap is per slot van rekening ook een menselijke creatie, al betekent dit niet dat het onzinnig is.
Ik verliet de expo met het vreemde gevoel dan kunst, net als wetenschap, wel een toegangspoort biedt tot een waarheid, maar dat deze uiteindelijk een plastisch, organisch gegeven is, onderhevig aan talrijke mogelijke zienswijzen, en aan de ongebreidelde verbeeldingsdrang van de mens.
Leave a Reply