Ik mag dan nog een professionele achtergrond hebben in de technologiesector, het blijft in mijn andere gedaante van kunstliefhebber een wat ongemakkelijke evolutie: digitale kunst. “Dat komt omdat je nog in een vorige wereld vertoeft”, vertelt Sandra Ruyssinck me, een in se klassieke kunstenares die niettemin al een tijdje de evolutie van cryptomunten, NFT’s en digitale kunst nauwgezet volgt. “Digitale kunst is iets volstrekt nieuws, waarbij je alle voorgaande kennis en inzichten moet durven loslaten.” Ik durf het woord nauwelijks uit te spreken, en ik gebruik het hier met enige schroom, maar het moet wel: we begeven ons — en in veel opzichten vertoeven we reeds — in een volstrekt nieuw paradigma.
Het is niet de eerste keer in de kunstgeschiedenis dat er zo’n shift plaatsvindt. Da Vinci veroorzaakte met zijn wetenschappelijke aanpak van perspectief, zijn betrachting om emoties aan de hand van de houding van zijn modellen weer te geven, en zijn revolutionaire sfumante-techniek, op zijn eentje al een grondige verschuiving van de kunstpraktijk. De romantici die in de negentiende eeuw kunst begonnen te maken voor zichzelf, ontdaan van de ballast van opdrachtgevers, luidden ook al een geheel nieuwe fase in. We kunnen zo nog een tijdje doorgaan, door verschillende stromingen en vertakkingen van de kunsten als wezenlijke paradigmaverschuivingen voor te stellen.
Wie in het hedendaagse daglicht het essay Het kunstwerk in tijden van zijn reproduceerbaarheid van Walter Benjamin herleest kan zich wellicht moeilijk van de indruk ontdoen dan zijn visie op de fotografie en film als kunstvorm wat verouderd is. Fundamenteel heeft hij gelijk, waarom deze vormen verschillen van andere. Niettemin is onze perceptie van deze kunstvormen, en de waarde die we eraan hechten, sindsdien fundamenteel veranderd. Het is niet de vorm zelf, maar onze mening die zich aanpast aan de veranderende vorm.
Achteraf beschouwd vormen deze verschuivingen een continuüm, een logische opbouw naar een gegeven tijdsbestek: het huidige. Maar alles wijst erop dat in de tijd waarin deze verschuivingen plaatsvonden de ‘kunstwereld’ niet wist waar ze het had. Het doet wat denken aan de metafoor van de kikker: doe een kikker in kokend water en hij springt er onmiddellijk uit, doe het in lauw water en breng het langzaam tot een kookpunt, en de kikker blijft rustig liggen tot hij, wel, gaar is. De metafoor strookt niet met de realiteit, maar het blijft een sterk beeld.
We zijn als kunstliefhebber intussen wel een en ander gewoon op gebied van grensverleggende kunst. Zelfs kunst die in essentie de notie kunst in vraag stelt, wordt zonder schroom tentoongesteld in traditionele omgevingen die de oude notie van kunst in stand houden, zoals galerijen en musea. Niettemin hebben veel van ons een ongemakkelijke houding tegenover digitale kunst, ondanks het toenemende belang ervan. Zijn we als de kikker in langzaam kokend water?
Quantum, courtesy of bitforms gallery New York, artist: Refik Anadol
Onderstroom
Om me wat meer wegwijs te maken in de nieuwe wereld sprak ik uitgebreid met Tim Sinnaeve, die vanuit de V.S. de residentiële markt leidt voor het West-Vlaamse technologiebedrijf Barco. Voor alle duidelijkheid: Barco maakt zelf geen digitale kunst, noch ‘mint’ het of verhandelt het NFT’s. Het bedrijft heeft wel een onrechtstreeks belang in deze ontwikkelingen, aangezien de fijnproevers van digitale kunst zich maar al te graag bedienen van de meest hoogstaande manieren om van kunst te genieten. In die zin dient de technologie van Barco als een soort canvas voor digitale kunstenaars, en staat Tim dus met beide voeten stevig in de nieuwe wereld.
Hoewel zijn betoog wordt doorspekt met talrijke concrete voorbeelden, het een al verbluffender dan het andere, beschouwt hij de evolutie heel nuchter. “De hele heisa rond NFT’s wijst misschien op een tijdelijke hype”, vertelt hij, “het neemt niet weg dat het fundamenteel een reële waarde biedt aan kunstenaars en kunstverzamelaars.” Onder elke hype schuilt een onderstroom die de lange termijn zal overleven.
Er zijn volgens Tim ook wel tekenen dat digitale kunst langzaam maar zeker matuur wordt. Digitale kunst is al langer het onderwerp van gespecialiseerde expo’s, maar sluipt ook in toenemende mate het klassieke circuit van galerieën binnen. Rond het maken en tonen van digitale kunst is nu een heel ecosysteem ontstaan met handelaren (nu in de vorm van platforms voor digitale kunst) en gespecialiseerde adviseurs, zoals de kunstconservator Ben Fino-Radin, wiens blog een verhelderende en ontnuchterende blik biedt achter de schermen van deze trend.
Digitale kunst draait niet louter om het gebruik van de laatste technologische snufjes, aldus Tim. Net zoals cineasten teruggrijpen naar de 16mm-films om een bepaald effect te bekomen, kunnen kunstenaars er bewust voor kiezen oudere technologieën te gebruiken in hun digitale kunst. De technologie is ook hier slechts een middel om hun creativiteit vorm te geven, en de vorm is vaak ondergeschikt aan de inhoud. Alleen is er nu zoveel meer mogelijk op vormelijk vlak.
Digitale kunstenaars
Wie op het internet de talrijke lijstjes opzoekt van ‘duurste’ of ‘beste’ digitale kunstwerken zal gauw een vertekend beeld bekomen van wat er mogelijk is. Met alle respect, maar er worden soms belachelijke bedragen neergeteld voor de meest eenvoudige, banale vormen van digitale kunst. Vergelijk dit met het werk van een van de pioniers van het medium, de Turks-Amerikaanse kunstenaar Refik Anadol, waar Tim regelmatig naar verwijst, en je krijgt een geheel ander beeld. Een complexe, beweeglijke geestelijke constructie die een nieuwe sensatie teweegbrengt bij de kijker. De bits en bytes mogen dan nog aan de grondslag liggen van het werk, ze verdwijnen geruisloos in het nieuw gecreëerde geheel.
In het spoor van Anadol zijn er heel wat digitale kunstenaars die het medium gebruiken om hun creaties in ongekende vormen te gieten. Sandra Ruyssinck verwijst onder meer naar de Italiaanse kunstenaar Fiumani, die digitaal werk op een heel originele manier verweeft met zijn ‘analoog’ werk, wellicht om aan te tonen dat het verschil ertussen arbitrair, zo niet onbestaande is.
Wie zich de moeite getroost om wat dieper het werk van zo’n kunstenaars in te duiken merkt al snel dat ze op het gebied van creativiteit en stijl, maar zeker ook op het gebied van meesterschap van het medium, de vergelijking met traditionele kunst makkelijk kunnen doorstaan. De creativiteit van de kunstenaars heeft gewoon een nieuwe manier gevonden om vorm te vatten. Een kleine tip: een uitstekend startpunt om deze nieuwe kunstvorm, en de ernst ervan, te exploreren is niio.com, waar je knappe, innovatieve voorbeelden kan vinden van digitale kunst.
De evolutie van deze kunstvorm kan je echter niet volledig doorgronden zonder een duik te nemen in de ontstaansgeschiedenis ervan. Zowel blockchain als de nieuwe kunst die eruit ontstond zijn namelijk ingebed in een beweging van cypherpunks, een groep activisten die aan de hand van cryptografie uitgesproken politieke ideeën als het recht op privacy en persoonlijke digitale eigendom verdedigden. Kunstenaars als Sarah Meyohas en Eve Sussman integreerden deze principes als eerste in hun kunst, nog voor Blockchain algemeen in gebruik werd genomen.
In veel opzichten behoren deze kunstenaars tot de avant-garde van de nieuwe digitale kunst, en zijn ze hun werkzaamheden te vergelijken met de semilegale street art uit de laatste decennia, voor het een salonfähige vorm van kunst werd die zelfs in musea een plaats krijgt. In veel van de hedendaagse digitale kunst herken je niettemin de ietwat anarchistische wortels van deze kunstvorm.
Digitale kunst & NFT’s
Digitale kunst bestond al lang voordat er sprake was van NFT’s, cryptomunten of de Metaverse. Deze ontwikkelingen helpen digitale kunst — en kunst in het algemeen — echter een hele stap vooruit, aangezien ze:
- een onvervreemdbaar en transparant bewijs bieden van de oorsprong en de eigendom van een kunstwerk;
- de kunstenaar de mogelijkheid bieden om bij elke transactie (dus ook na de oorspronkelijke verkoop, wanneer het werk wordt doorverkocht) een deel van het verkoopbedrag op te eisen;
- de kunstenaar de mogelijkheid bieden om extra informatie aan hun werken te koppelen, bijvoorbeeld op welke apparatuur ze moeten worden getoond (de zogenaamde utilities);
- de mogelijkheid bieden aan kunstenaar om het werk rechtstreeks aan een wereldwijde markt van kopers aan te bieden, en met hen te blijven communiceren (je kan bijvoorbeeld het bezit van een van je werken koppelen aan een exclusieve preview van je nieuwe werk).
Het zijn ontwikkelingen die nog in de kinderschoenen staan. Op dit ogenblik gaat het werken met cryptomunten en NFT’s nog gepaard met de nodige ongemakken, en de komende jaren zullen ze de noodzakelijke ups en downs kennen voor ze een vorm van maturiteit bereiken.
Een bubbel is het geenszins, net zomin als het internet of sociale media een bubbel bleken te zijn, ook al werden deze bij aanvang met de noodzakelijke scepsis ontvangen. Cruciaal om te begrijpen waarom, is de ontwikkeling van het internet zelf, dat nu aan de voet staat van een tweede fundamentele omwenteling na haar brede adoptie: wat we Web 3.0 noemen.
Kort gesteld: het Web 1.0, het internet van de jaren negentig en begin 2000 werd gedreven door bedrijven die hun inhoud naar de gebruikers duwden. Denk aan Yahoo of, in België, AdValvas. In het Web 2.0 wordt inhoud weliswaar gedreven door de gebruikers, via blogs, websites en sociale media, maar deze inhoud blijft eigendom van grote bedrijven (Google Facebook en andere). In Web 3.0 wordt de gebruiker van het internet terug de rechtmatige eigenaar van de inhoud, maar ook van de digital assets die hij genereert, waaronder digitale kunst en NFT’s.
In deze nieuwe omgeving kunnen kunstenaars niet enkel nieuwe markten bereiken en de eigendom van hun creaties opeisen, het biedt ook talrijke nieuwe mogelijkheden om met hun (potentiële) kopers en fans om te gaan, en zeker ook om op een nieuwe manier hun creativiteit vorm te geven.
Wat betekent het voor kunstenaars en verzamelaars?
Kunstenaars voelen aan dat er iets aan het gebeuren is. Ik polste even bij kunstenaars voor wie computertechnologie op een of andere manier een vitaal bestanddeel is van hun kunst. Geen van hen is actief bezig met NFT’s, niettemin volgen ze de trend met argusogen.
Missen ze iets, door te wachten? Moeten alle kunstenaars en verzamelaars zich reppen om NFT’s en digitale kunst te kopen en verkopen? Geenszins. Ze kunnen rustig afwachten tot de markt matuur is geworden, tot anderen voldoende fouten hebben gemaakt en de onvermijdelijke excessen zijn weggewerkt, alvorens zich in die richting te wagen. Niettemin kan het geen kwaad om de trend op te volgen, en nu reeds voorzichtig te experimenteren met de nieuwe mogelijkheden. Nu al een beetje ervaring opdoen zal je zeker beter wapenen voor een onvermijdelijke toekomst.
Morphogenic digital art exhibition by Andy Lomas at Watermans Arts Centre, London | source: wikicommons
Cover photo: Lodz/ Poland – September 28 2019: IX World Light Move Festival is one of the largest festival in Europe(lighting on buildings, 2D / 3D displays or lighting installations, exhibitions, events, music) — Photo by olenaholianskaphoto
Leave a Reply