Aragon, een monumentale biografie van een complexe maar zo innemende man

Pauvre Aragon. Ik weet niet of de term geijkt is, noch, mocht dit het geval zijn, wie het ijkpunt heeft bepaald. Maar bij het lezen van de eerste driekwart van deze fantastische biografie is het de eerste uitspraak die in me opkomt. Arme Aragon.

Zijn eerste levensjaren begonnen onder een slecht gesternte. Als bastaardzoon van een belangrijke politicus en een vrouw uit een in verval geraakte adellijke tak schuilt de schande die ermee gepaard ging reeds in de verzonnen naam die ze hem gaven en die moest laten schijnen dat hij door zijn grootmoeder geadopteerd was van een verre Spaanse familie. Dit maakte van zijn echte moeder zijn zus, en zijn echte vader zijn peter. Niemand was dupe, behalve hijzelf, die pas heel laat de ware aard van dit toneelspel achterhaalde.

Verklaart het zijn verdere leven? Philippe Forest gaat hier in de rest van het boek nauwelijks op in, maar in de eerste hoofdstukken schetst hij het karakter van Aragon duidelijk in het licht van de dubbelzinnigheid waar zijn jeugd van doordrenkt was. De lezer staat het vrij om in het verloop van zijn leven een logisch gevolg te zien van dit prille begin.

En wat een leven! Van de surrealisten naar overtuigd maar weinig geapprecieerd lid van de Franse communistische partij, tot tweemaal toe betrokken bij de absurditeit van de wereldoorlogen, prominent figuur van het (literaire) verzet in de tweede, tegen dan was hij nog maar veertig, had al een bijzonder omvangrijk maar niet steeds relevant oeuvre bijeen geschreven, had hij met talrijke dichte vrienden gebroken omwille van het tot het extreme  doortrekken van zijn idealen, zo was hij onder meer een onvoorwaardelijk Stalinist en verdedigde hij diens beleid zelfs wanneer de wandaden van het regime langzamerhand tot het collectieve bewustzijn doorsijpelde, en had hij op en af de leiding genomen van een aantal belangrijke mediakanalen, sommige hielp hij zelf mee creëren, al werd hij ook in deze evengoed zonder al te veel omhaal van zijn functies ontheven. Geliefd, gehaat, als held ontvangen, door jaloezie en achterklap vergruisd, vast staat dat de man nooit onverschillig heeft gelaten.

Het grote literair succes kwam plots en laat, hij was al zestig. Feitelijk werd hij op dat moment al lichtjes achterhaald door de garde nieuwe schrijvers uit de jaren zestig. Tenminste wat zijn romans betreft. Zijn poëzie bleef het grote publiek charmeren, weliswaar dankzij het feit dat het zo veelvuldig in muziek werd omgezet. Aragons gedichten verschenen in tijden waarin een enkel gedicht nog de gemoederen van een substantieel deel van het volk kon beroeren. Zo ze al niet expliciet ideologisch getint waren -als verzetsmiddel tegen de bezetting bijvoorbeeld, of als getuige van zijn socialistisch realisme-, waren zelfs de gedichten die op zijn vrouw Elsa werden toegedicht op zo’n manier subtiel verweven met zijn politieke overtuigingen, dat ze niet enkel zijn fans konden enthousiasmeren, maar evengoed de partij waar hij toe behoorde.

Het is dankzij zijn gedichten dat ik fan ben geworden van Aragon. De vraag die ik me echter na het lezen van deze biografie stel is of ik zijn poëzie ooit wel echt gelezen heb. Kan je gedichten lezen zonder de dichter te kennen? Het lijkt me nu van niet. Je kan genieten van een gedicht, er zaken in zien of aan de hand ervan nieuwe gedachten of visioenen in je laten opborrelen, maar dat is nog iets anders dan een gedicht begrijpen. De essentie ervan vatten.

Ik was me slechts vaag bewust van de maatschappelijke overtuigingen van de surrealisten, en de uitgesproken communistische overtuigingen van Aragon zelf, maar had die tot dusver nauwelijks bespeurd in zijn gedichten. Ik miste dus een noodzakelijke invalshoek om ze werkelijk te begrijpen. Maar ook over zijn persoonlijk traject ontbrak ik essentiële informatie. De constante overgave aan wat in zijn ogen het hoger goed was, ten koste van zowel zijn intellectuele integriteit als, heel regelmatig, zijn gezondheid. Hoewel hij steeds rechtlijnig achter zijn overtuigingen is blijven staan, schetst deze biografie niettemin het beeld van een complexe persoon, als had hij het enkel aan zijn bewust standgehouden overtuigingen, tegen de schreeuwerige, barre realiteit in, te danken dat hij zichzelf als een samenhangend geheel kon aanvaarden, iets wat hij intuïtief misschien aanvoelde, maar zichzelf niet kon bekennen.

En daar schuilt misschien het geheim van Aragon, die ondanks zijn monumentale oeuvre slechts bijzonder weinig prijsgaf over zichzelf. Je moet doorheen zijn teksten en gedichten op zoek gaan naar de kleine, onmerkbare hints die hij prijsgeeft, elke nuance, elke voorzichtige formulering van zijn hand moet je kunnen interpreteren tegen een achtergrond van gebeurtenissen die er niet noodzakelijk een duidelijk verband mee houden maar er onmiskenbaar een invloed op uitoefenen.

Dit is precies wat deze biografie doet. De details uit het levensverhaal van Aragon komen enkel aan bod wanneer ze relevant zijn om het personage te doorgronden, maar vanuit de brede schets die de auteur maakt komt het personage juist duidelijker en scherper tevoorschijn. Op zich een onmogelijke taak, misschien, ware het niet dat de biograaf geen mogelijkheid onbenut laat om met een overvloed aan argumenten en voorzichtig geformuleerde speculaties een overtuigend en diepgravend portret weet te maken van Aragon. Ik was de dichter al genegen, maar na de lectuur van deze biografie, die nooit tot hagiografie vervalt, is ook mijn bewondering voor Aragon tot een onvermoede hoogte gerezen. Pauvre Aragon? Zeker. Maar wat een voorbeeld!