“De uil in de grot”, Barbara Baert trekt alle registers open in het genieten en ontdekken van Kunst

Het concept lijkt eenvoudig: nodig een paar bekende vrienden met verschillende achtergronden uit om een stuk te schrijven over hun lievelingskunstwerk. Het zou, in het geval van dit boek, reeds voldoende interessant materiaal hebben opgeleverd. Barbara Baert nodigde kunstenaars, kunstkenners, schrijvers en filosofen (en zelfs een eenzame theoloog) uit die niet enkel bevlogen kunnen schrijven, maar daarbovenop ook diepzinnig kunnen nadenken over het werk dat ze uitkozen, wat resulteert in een keuze die even divers -en eigenzinnig- blijkt te zijn als hun achtergrond.

Ze had het daarbij kunnen laten, en snel en makkelijk een populair boekje gepubliceerd hebben. Maar dat is zonder haar analytische geest en haar ontembare drang om (haar) kennis te delen gerekend. Elk stukje neemt ze als uitgangspunt om zelf over het gekozen werk te gaan nadenken, puttend uit haar grenzeloos lijkende eruditie en, zo vermoed ik toch, in dezelfde adem ladingen vol nieuwe kennis opdoende.

Ze noemt het procédé zelf een ‘dialoog’, maar verwacht je niet aan een interview met vraag en antwoord. Haar inbreng in de dialoog is een ferm uitgesponnen repliek op de gedachten en reflecties uit het oorspronkelijke stuk, waarbij ze vaak start met associaties die op het eerste zicht gewaagd lijken, maar uiteindelijk nooit zinloos blijken te zijn. Ook al lijken ze bodemloos. Ik kreeg bij het lezen langzamerhand de indruk dat ze nog een aantal duizenden pagina’s door had kunnen gaan, ik zou ze alleszins allemaal hebben gelezen.

Onmogelijk om hier een samenvatting te maken van alle 19 bijdrages, zonder het hele boek gewoon over te schrijven. Laat me proberen met een voorbeeld, om het voor mezelf wat makkelijker te maken. ‘De uil in de grot’, titel en beeld op de cover van het boek, refereert naar de bijdrage van Thomas Vanderveken, die als werk de Tuin der Lusten koos van Jheronimus Bosch (waar de uil als klein detail in voor komt). In zijn bijdrage slaagt Thomas er in om zowel een ferme brok geschiedkundig inzicht, het Trompetconcert in Es van Haydn als Marina Abramović  binnen te smokkelen, om er maar enkele te noemen. Hij gaat héél breed, maar dit alles draagt bij tot een fundamenteel inzicht: dat het werk van Bosch een symfonie vormt, een volstrekt finaal en nagenoeg perfecte weerslag van een gehele tijdsgeest. Een oefening -het begrijpen van de maatschappij waar we in leven- waar we in onze gehaaste tijden volledige de ‘voelsprieten’ voor hebben verloren. Al helemaal om de Tuin der Lusten volledig en juist aan te voelen, binnen de tijdsgeest waarin het werk werd geschept.

Lap, je zou denken: Barbara Baert heeft hier niets meer aan toe te voegen, zelfs al daagt Thomas haar spelenderwijs rechtsreeks uit dit te doen. Maar het lijkt wel of Barbara -misschien zelfs niet enkel mentaal of intellectueel- gevoed wordt door dergelijke uitdagingen. Ze haalt er in haar antwoord moeiteloos en -zo lijkt het- in één adem Thomas More, de Griekse mythologie, de Israëlische schrijver Amos Oz, het Nieuwe Testament, de Franse filosoof Gaston Bachélard en een grottekening -van een uil- uit de Ardèche bij.

Het is maar een voorbeeld. Zelfs de bijdragen van mensen die géén enkel kunstwerk kunnen uitkiezen om over te schrijven, zoals Bernard Dewulf, weet ze van gepaste repliek te dienen. Dit ping-pong spelletje blijft jammer genoeg zonder tweede ping of pong. Het biedt niettemin reeds een overvloed aan informatie en inzichten waar Cultuurliefhebbers enkel van kunnen smullen.

Als we in deze steeds duisterder lijkende tijden al een lichtpuntje kunnen ontwaren, dan biedt het boek van Barbara Baert er alleszins een weg naartoe. Enkel een open geest, en een ongeremde nieuwsgierigheid, zal ons tot een broodnodige, tweede Verlichting leiden.

Een boek om te koesteren, en regelmatig ter hand te nemen.